Chronologia III

OKRES DOMINACJI TURECKIEJ (TURKOKRACJA)

Upadek Konstantynopola - symboliczny koniec istnienia Cesarstwa Bizantyńskiego

Panowanie Mehmeda II Zdobywcy: zwycięstwo nad Węgrami na Kosowym Polu (1448), zdobycie Konstantynopola, podbój Aten i Morei, wojna z Wenecją (1463-1479); zdobycie Negreponte (Eubeja) i Lesbos, podbój Serbii, Bośni, Hercegowiny, Krymu

Upadek Cesarstwa Trapezuntu, ostatniego skrawka Bizancjum

Powstanie oddziałów armatolów (armatoliki), uzbrojonych chrześcijan w służnbie tureckiej do strzeżenia rubieży i zwalczania band rabusiów (kleftowie)

Jeorjos Scholarios (mnich Jenadios) patriarchą i przywódcą chrześcijan (zwolnienie od podatków, władza kościelna i sądownicza, możność ściągania podatków na własne potrzeby);

Przyznanie pewnych przywilejów starszyźnie wiejskiej (kodzambaszowie, prokrici, archondowie)

Utworzenie ejaletu (~prowincja) Rumeli (Półwysep Bałkański), pod władzą bejlerbeja. Do 1530 liczyło Rumeli 30 sandżaków (~nomos), podzielonych na mniejsze jednostki terytorialne - kazas (~eparchija) (wojewoda, kadi)

Utrzymanie przywilejów Patriarchy (przywódca duchowy wszystkich chrześcijan w obrębie Cesarstwa Osmańskiego); działalność Akademii Patriarchalnej

Kardynał Wisarion (Bessarion) oddaje zbiór książek greckich Bibliotece Św,. Marka w Wenecji

Panowanie Bajazyda II; zwierzchnictwo tureckie nad Wołoszczyzną

Wojna z Wenecją; Bitwa morska pod Nawarino (Pilos) (Wenecjanie: ogień grecki) przewaga floty tureckiej

Wenecjanie na Cyprze (1489)

Pierwsza Liga Święta z inicjatywy papieża Borgii (od 1492); Turcy zdobywają Lepanto (1499), Koron, Modon (1500), Nawarino, Durazzo - Turcy panami wschodniego basenu Morza Śródziemnego

Panowanie Selima I: zwierzchnictwo nad Algerią (państwo pirackie Chajreddina Barbarossy); podbój Anatolii i Egiptu (upadek państwa Mameluków)

Pierwsze drukowane wydanie Apokoposa w Wenecji

Panowanie Sulejmana Wspaniałego: apogeum potęgi Cesarstwa Osmańskiego: zdobycie Belgradu (1521), klęska Węgrów w bitwie pod Mohaczem (1526), próba oblężenia Wiednia (1529); oblężenie i zdobycie Rodos (joannici, 1522) oraz Chios (1566)

Utworzenie ejaletu Wysp Białego Morza (Morza Egejskiego) pod władzą bejlerbeja;

Ziemie zdobyte zbrojnie własnością sułtana; przydzielane żołnierzom tureckim: gazim i spahisom (konnym) oraz instytucjom religijnym jako wakufia, utrzymujące szpitale, sierocińce itp. Klasztory chrześcijańskie utrzymały swoje ziemie. Chrześcijanie - wyrobnicy (duloparikowie). Chrześcijanie (rajas, rajades) - obciążeni podatkami: haracz (pogłówne), dziesięcina (dekati), szczegółowe liczne podatki od wypasu, trzody, zbiorów, produkcji otp., przymus służby we flocie, danina krwi (zabór chłopców do wychowania w wierze muzułmańskiej i do służby sułtańskiej), przymusowa islamizacja (kryptochrześcijanie na Cyprze, Krecie i w Azji Mniejszej).

Zdobycie Tunisu przez Karola V

Poświęcenie greckiego kościoła św. Jerzego w Wenecji

N. Sofianos, Romaiki gramatiki

Nieudane oblężenie Malty przez Turków; Oblężenie Malty Achelisa

Zdobycie Cypru przez Turków

Powstanie Ligii Świętej przeciw Turkom z inicjatywy papieża Piusa V (Hiszpania, państwa włoskie)

Cypryjska poezja miłosna

Bitwa pod Lepanto (Nafpaktos) w Zatoce Patras największa bitwa morska żaglowców

Zajęcie przez Turków Tunisu

Epidemia dżumy na wyspach Morza Śródziemnego

Trzęsienie ziemi na Krecie

Panowanie sułtana Achmeda I

Założenie siedziby Patriarchatu w dzielnicy Fanar. Powstanie warstwy bogatych greckich rodzin skupionych wokół tej siedziby (Fanarioci): dojście do wysokich urzędów administracji tureckiej: dragomanowie

(np. 35 Greków piastowało wysoki urząd Tłumacza Porty)

Wygnanie jezuitów z Krety

Powstanie w Tesalii pod wodzą metropolity Larisy, Dionisiosa Filozofa

Przedstawienie sztuki Pastor Fido Guariniego w Kastro

Panowanie sułtana Mustafy I (obalonego przez Osmana II)

Panowanie sułtana Osmana II (zamordowanego przez janczarów)

Ponowne rządy Mustafy II

Kirilos Lukaris Patriarchą Ekumenicznym ; otwarcie pierwszej drukarni w Konstantynopolu (1627); pierwszy przekład Pisma Świętego na nowogrecki pióra Maksimosa Kalipolitisa (1638)

Panowanie sułtana Murada IV

Zdobycie Bagdadu

Pierwsze drukowane wydanie Pięknej Pastereczki (Woskopula) w Wenecji

Renesansowe budowle: Fontanna Morosiniego i Loggia typu palladiańskiego w Kastro

Publikacja Wiwlion Istorikon pióra prawdopodobnie Doroteosa z Monemwazji, podręcznika dziejów Grecji, popularnego aż do początków XIX w.

Zaniechanie przez Turków daniny krwi (Pedomazoma)

Panowanie sułtana Ibrahima I:

Panowanie sułtana Mechmeda IV:

Mechmed Kioprulu Wielkim Wezyrem; Panajotis Nikusios pierwszym wielkim tłumaczem Porty; zdobycie przez Turków Tenedos i Lemnos

Oblężenie Kastro (Kandia, Chandakas, Iraklio), stolicy Krety, i ostateczna kapitulacja; Turcy panami Krety

Literatura kreteńska:

Apokopos Bergadisa; twórczość Sachlikisa, Falierosa

Dramaty G. Chortatzisa: Erofili, Panoria, Katsurbos, Statis

Sielanka: Piękna Pastereczka

Dramat religijny: Ofiara Abrahama W. Kornarosa

Epos miłosno-przygodowy: Erotokritos W. Kornarosa

Komedia Fortunatos M. A. Foskolosa

Szczyt sztuki pisania ikon

Początek działalności słynnej szkoły greckiej w Wenecji (Flanjiniano Frontistirio): zbiór sonetów uczniów Anti Ewlawias (1708) stanowi pomnik poezji nowogreckiej

Wenecjanie zdobywają na Turkach Moreę

Wysadzenie prochowni tureckiej w Partenonie na Akropolu ateńskim

Powstanie wspólnoty spółdzielczej Mandemochoria (na Chalkidyce) do wydobycia srebra

Nikolaos Mawrokordatos (1680-1730) pierwszym Fanariockim Hospodarem Mołdawii; założenie Akademii w Jassach, autor pierwszej powieści nowogreckiej Filoteu Parerga

Piotr Wielki wypowiada Turcji wojnę, która jednak kończy się bez rezultatu.

Epidemia dżumy w Smyrnie

Ponowna epidemia dżumy w Smyrnie

Początek panowania Katarzyny II w Rosji

Kolejna epidemia dżumy w Smyrnie

Wojna rosyjsko-turecka;

Zwycięstwo Rosjan w bitwie morskiej z Turkami pod Czeszme

Powstanie na Peloponezie (Orłowowie)

Udział powstańców z Mani - trudnodostępny rejon Morei, tylko formalnie (podatki) zależny od sułtana.

Traktat w Kjuczuk-Kajnardżi: ludność chrześcijańska Cesarstwa Osmańskiego pod protektoratem Rosji

Gwałtowny rozwój ośrodków handlu morskiego (Mesolongi, Galaksidi, Idra, Spetses, Psary, Mikonos, Kasos)

Powstanie przemysłowej spółdzielni wsi Ambelakia w Tesalii (24 warsztaty); wytwarzającej barwione tkaniny bawełniane (2.500 bel bawełny rocznie) eksportowane do krajów Europy

Panowanie sułtana Abdul-Chamida

Porozumienie handlowe rosyjsko-tureckie: statki greckie mogą prowadzić handel na Morzu Czarnym pod flagą rosyjską

N. Mawrojenis hegemonem Wołoszczyzny

Wojna rosyjsko-turecka: korsarskie wyczyny Lambrosa Katzonisa i Andritsoa (ojca Odiseasa Andrutsosa)

Ali z Tebelenu paszą Epiru

Wojny Alego Paszy z Suliotami. Górski, autonomiczny rejon zamieszkały w XVIII w. przez ok. 6000 ludzi pod wodzą głów klanów (rodzin) Tzawelas, Botzaris.

Egzekucja Mawrojenisa

Urodziny Andreasa Kalwosa

Panowanie sułtana Selima III

Koniec istnienia Republiki Weneckiej

Wyspy Jońskie w rękach Francuzów w wyniku traktatu z Campo Formio

Egzekucja Rigasa Fereosa Welestinlisa w Belgradzie po nieudanej próbie wywołania powstania przeciw Turkom

Urodziny D. Solomosa

Wyspy Jońskie pod protektoratem rosyjskim

Wojna rosyjsko-turecka

Powstanie tajnego Towarzystwa Przyjaciół (Filiki Eterija) w Odessie (Nikolaos Skufas, Atanasios Tsakalof, Emanuil Ksantos), od 1818 w Konstantynopolu

Zjednoczone Państwo Wysp Jońskich pod protektoratem angielskim

Odmowa Joanisa Kapodistrii, ministra cara, objęcia przywództwa powstania greckiego (propozycję złożył mu Ksantos w Petersburgu). Wodzem powstania, oficer w armii carskiej, Aleksandros Ipsilandis (1792-1828)

Tradycyjna data wybuchu powstania 1821

(metropolita Patras, Jermanos, zaprzysięga powstańców)

Oświecenie greckie

Działalność Rigasa Fereosa (1757-1798), prekursora powstania greckiego, autora Hymnu Bojowego (Turios), projektu konstytucji (Sintagma) i składu zasad przyszłego wolnego wieloetnicznego państwa

Działalność Adamandiosa Koraisa (1748-1833), wybirnego uczonego, wydawcy tekstów klasycznych, pisarza i nauczyciela, twórcy języka oczyszczonego (katarewusa)

Piśmiennictwo: Twórczość Kosmasa Etolosa (1714-1779), autora Didaches (Pouczenia), Ewjeniosa Wulgarisa (1716-1806), tłumacza Woltera i Lockea, K. Depontesa, G. Wilarasa, A. Christopulosa, Nikifora Teotokisa (1731-1800), autora książki Stichija Fisikis (Elementy Fizyki), popularyzującej poglądy Kartezjusza i Newtona.

Wojna krymska między Rosją a Turcją

Edykt Hatti-Humayun: Porta przyznaje wolność wyznaniową na terenie Cesarstwa Osmańskiego

1451-1821	OKRES DOMINACJI TURECKIEJ (TURKOKRACJA)
XV wiek
29 maja 1453	Upadek Konstantynopola - symboliczny koniec istnienia Cesarstwa Bizantyńskiego
1451-1481 1461	Panowanie Mehmeda II Zdobywcy: zwycięstwo nad Węgrami na Kosowym Polu (1448), zdobycie Konstantynopola, podbój Aten i Morei, wojna z Wenecją (1463-1479); zdobycie Negreponte (Eubeja) i Lesbos, podbój Serbii, Bośni, Hercegowiny, Krymu Upadek Cesarstwa Trapezuntu, ostatniego skrawka Bizancjum Powstanie oddziałów armatolów (armatoliki), uzbrojonych chrześcijan w służnbie tureckiej do strzeżenia rubieży i zwalczania band rabusiów (kleftowie)
1454	Jeorjos Scholarios (mnich Jenadios) patriarchą i przywódcą chrześcijan (zwolnienie od podatków, władza kościelna i sądownicza, możność ściągania podatków na własne potrzeby); Przyznanie pewnych przywilejów starszyźnie wiejskiej (kodzambaszowie, prokrici, archondowie)
1463	Utworzenie ejaletu (~prowincja) Rumeli (Półwysep Bałkański), pod władzą bejlerbeja. Do 1530 liczyło Rumeli 30 sandżaków (~nomos), podzielonych na mniejsze jednostki terytorialne - kazas (~eparchija) (wojewoda, kadi) Utrzymanie przywilejów Patriarchy (przywódca duchowy wszystkich chrześcijan w obrębie Cesarstwa Osmańskiego); działalność Akademii Patriarchalnej
1472	Kardynał Wisarion (Bessarion) oddaje zbiór książek greckich Bibliotece Św,. Marka w Wenecji
1481-1512	Panowanie Bajazyda II; zwierzchnictwo tureckie nad Wołoszczyzną
1498-1499	Zaraza na Rodos
1499	Wojna z Wenecją; Bitwa morska pod Nawarino (Pilos) (Wenecjanie: ogień grecki) przewaga floty tureckiej Wenecjanie na Cyprze (1489)
XVI wiek
	Pierwsza Liga Święta z inicjatywy papieża Borgii (od 1492); Turcy zdobywają Lepanto (1499), Koron, Modon (1500), Nawarino, Durazzo - Turcy panami wschodniego basenu Morza Śródziemnego
1512 - 1520	Panowanie Selima I: zwierzchnictwo nad Algerią (państwo pirackie Chajreddina Barbarossy); podbój Anatolii i Egiptu (upadek państwa Mameluków)
1519	Pierwsze drukowane wydanie Apokoposa w Wenecji
1520-1566	Panowanie Sulejmana Wspaniałego: apogeum potęgi Cesarstwa Osmańskiego: zdobycie Belgradu (1521), klęska Węgrów w bitwie pod Mohaczem (1526), próba oblężenia Wiednia (1529); oblężenie i zdobycie Rodos (joannici, 1522) oraz Chios (1566) Utworzenie ejaletu Wysp Białego Morza (Morza Egejskiego) pod władzą bejlerbeja; Ziemie zdobyte zbrojnie własnością sułtana; przydzielane żołnierzom tureckim: gazim i spahisom (konnym) oraz instytucjom religijnym jako wakufia, utrzymujące szpitale, sierocińce itp. Klasztory chrześcijańskie utrzymały swoje ziemie. Chrześcijanie - wyrobnicy (duloparikowie). Chrześcijanie (rajas, rajades) - obciążeni podatkami: haracz (pogłówne), dziesięcina (dekati), szczegółowe liczne podatki od wypasu, trzody, zbiorów, produkcji otp., przymus służby we flocie, danina krwi (zabór chłopców do wychowania w wierze muzułmańskiej i do służby sułtańskiej), przymusowa islamizacja (kryptochrześcijanie na Cyprze, Krecie i w Azji Mniejszej).
1535	Zdobycie Tunisu przez Karola V
1539	Poświęcenie greckiego kościoła św. Jerzego w Wenecji
1544	N. Sofianos, Romaiki gramatiki
1565	Nieudane oblężenie Malty przez Turków; Oblężenie Malty Achelisa
1571	Zdobycie Cypru przez Turków Powstanie Ligii Świętej przeciw Turkom z inicjatywy papieża Piusa V (Hiszpania, państwa włoskie)
	Cypryjska poezja miłosna
7 IX 1571	Bitwa pod Lepanto (Nafpaktos) w Zatoce Patras największa bitwa morska żaglowców
1574	Zajęcie przez Turków Tunisu
1589-1590	Epidemia dżumy na wyspach Morza Śródziemnego
1592-1595	Dżuma na Krecie
1595	Trzęsienie ziemi na Krecie
XVII wiek
1603-1617	Panowanie sułtana Achmeda I
1603	Założenie siedziby Patriarchatu w dzielnicy Fanar. Powstanie warstwy bogatych greckich rodzin skupionych wokół tej siedziby (Fanarioci): dojście do wysokich urzędów administracji tureckiej: dragomanowie (np. 35 Greków piastowało wysoki urząd Tłumacza Porty)
1606	Wygnanie jezuitów z Krety
1611	Powstanie w Tesalii pod wodzą metropolity Larisy, Dionisiosa Filozofa Przedstawienie sztuki Pastor Fido Guariniego w Kastro
1617-1618 1618-1622 1622- 1623	Panowanie sułtana Mustafy I (obalonego przez Osmana II) Panowanie sułtana Osmana II (zamordowanego przez janczarów) Ponowne rządy Mustafy II
1620	Kirilos Lukaris Patriarchą Ekumenicznym ; otwarcie pierwszej drukarni w Konstantynopolu (1627); pierwszy przekład Pisma Świętego na nowogrecki pióra Maksimosa Kalipolitisa (1638)
1623-1640	Panowanie sułtana Murada IV Zdobycie Bagdadu
1627	Pierwsze drukowane wydanie Pięknej Pastereczki (Woskopula) w Wenecji
1628	Renesansowe budowle: Fontanna Morosiniego i Loggia typu palladiańskiego w Kastro
1631	Publikacja Wiwlion Istorikon pióra prawdopodobnie Doroteosa z Monemwazji, podręcznika dziejów Grecji, popularnego aż do początków XIX w.
1632	Zaniechanie przez Turków daniny krwi (Pedomazoma)
1640-1648	Panowanie sułtana Ibrahima I:
1648- 1656	Panowanie sułtana Mechmeda IV: Mechmed Kioprulu Wielkim Wezyrem; Panajotis Nikusios pierwszym wielkim tłumaczem Porty; zdobycie przez Turków Tenedos i Lemnos
1644-1669	Oblężenie Kastro (Kandia, Chandakas, Iraklio), stolicy Krety, i ostateczna kapitulacja; Turcy panami Krety
	Literatura kreteńska: Apokopos Bergadisa; twórczość Sachlikisa, Falierosa Dramaty G. Chortatzisa: Erofili, Panoria, Katsurbos, Statis Sielanka: Piękna Pastereczka Dramat religijny: Ofiara Abrahama W. Kornarosa Epos miłosno-przygodowy: Erotokritos W. Kornarosa Komedia Fortunatos M. A. Foskolosa Szczyt sztuki pisania ikon
1665	Początek działalności słynnej szkoły greckiej w Wenecji (Flanjiniano Frontistirio): zbiór sonetów uczniów Anti Ewlawias (1708) stanowi pomnik poezji nowogreckiej
1686-1687	Wenecjanie zdobywają na Turkach Moreę
1687	Wysadzenie prochowni tureckiej w Partenonie na Akropolu ateńskim
XVIII wiek
1705	Powstanie wspólnoty spółdzielczej Mandemochoria (na Chalkidyce) do wydobycia srebra
1709	Nikolaos Mawrokordatos (1680-1730) pierwszym Fanariockim Hospodarem Mołdawii; założenie Akademii w Jassach, autor pierwszej powieści nowogreckiej Filoteu Parerga
1711	Piotr Wielki wypowiada Turcji wojnę, która jednak kończy się bez rezultatu.
1739-1741	Epidemia dżumy w Smyrnie
1758-1760	Ponowna epidemia dżumy w Smyrnie
1762	Początek panowania Katarzyny II w Rosji
1769-1771	Kolejna epidemia dżumy w Smyrnie
1768-1774 1770 1774	Wojna rosyjsko-turecka; Zwycięstwo Rosjan w bitwie morskiej z Turkami pod Czeszme Powstanie na Peloponezie (Orłowowie) Udział powstańców z Mani - trudnodostępny rejon Morei, tylko formalnie (podatki) zależny od sułtana. Traktat w Kjuczuk-Kajnardżi: ludność chrześcijańska Cesarstwa Osmańskiego pod protektoratem Rosji Gwałtowny rozwój ośrodków handlu morskiego (Mesolongi, Galaksidi, Idra, Spetses, Psary, Mikonos, Kasos)
1778	Powstanie przemysłowej spółdzielni wsi Ambelakia w Tesalii (24 warsztaty); wytwarzającej barwione tkaniny bawełniane (2.500 bel bawełny rocznie) eksportowane do krajów Europy
1774-1789	Panowanie sułtana Abdul-Chamida
1783	Porozumienie handlowe rosyjsko-tureckie: statki greckie mogą prowadzić handel na Morzu Czarnym pod flagą rosyjską
1786	N. Mawrojenis hegemonem Wołoszczyzny
1787-1792	Wojna rosyjsko-turecka: korsarskie wyczyny Lambrosa Katzonisa i Andritsoa (ojca Odiseasa Andrutsosa)
1788	Ali z Tebelenu paszą Epiru
	Wojny Alego Paszy z Suliotami. Górski, autonomiczny rejon zamieszkały w XVIII w. przez ok. 6000 ludzi pod wodzą głów klanów (rodzin) Tzawelas, Botzaris.
1790	Egzekucja Mawrojenisa
1792	Urodziny Andreasa Kalwosa
1798	Panowanie sułtana Selima III
1797-98	Koniec istnienia Republiki Weneckiej Wyspy Jońskie w rękach Francuzów w wyniku traktatu z Campo Formio
1798	Egzekucja Rigasa Fereosa Welestinlisa w Belgradzie po nieudanej próbie wywołania powstania przeciw Turkom Urodziny D. Solomosa
1799	Wyspy Jońskie pod protektoratem rosyjskim
1800	Państwo Jońskie
1806	Wojna rosyjsko-turecka

1814	Powstanie tajnego Towarzystwa Przyjaciół (Filiki Eterija) w Odessie (Nikolaos Skufas, Atanasios Tsakalof, Emanuil Ksantos), od 1818 w Konstantynopolu
1815	Zjednoczone Państwo Wysp Jońskich pod protektoratem angielskim
1820	Odmowa Joanisa Kapodistrii, ministra cara, objęcia przywództwa powstania greckiego (propozycję złożył mu Ksantos w Petersburgu). Wodzem powstania, oficer w armii carskiej, Aleksandros Ipsilandis (1792-1828)
25 III 1821	Tradycyjna data wybuchu powstania 1821 (metropolita Patras, Jermanos, zaprzysięga powstańców)

1750-1830	Oświecenie greckie
	Działalność Rigasa Fereosa (1757-1798), prekursora powstania greckiego, autora Hymnu Bojowego (Turios), projektu konstytucji (Sintagma) i składu zasad przyszłego wolnego wieloetnicznego państwa Działalność Adamandiosa Koraisa (1748-1833), wybirnego uczonego, wydawcy tekstów klasycznych, pisarza i nauczyciela, twórcy języka oczyszczonego (katarewusa)
	Piśmiennictwo: Twórczość Kosmasa Etolosa (1714-1779), autora Didaches (Pouczenia), Ewjeniosa Wulgarisa (1716-1806), tłumacza Woltera i Lockea, K. Depontesa, G. Wilarasa, A. Christopulosa, Nikifora Teotokisa (1731-1800), autora książki Stichija Fisikis (Elementy Fizyki), popularyzującej poglądy Kartezjusza i Newtona.

XIX wiek

1853-1855 1856	Wojna krymska między Rosją a Turcją Edykt Hatti-Humayun: Porta przyznaje wolność wyznaniową na terenie Cesarstwa Osmańskiego